Przebendowski Piotr h. własnego (ok. 1620–1700), sędzia ziemski lęborski, poseł na sejmy. Pochodził z rodziny, która swe nazwisko wzięła od Przebendowa (Prebendowa) w ziemi lęborskiej, był synem Jana, sądowego ziemskiego lęborskiego, i jego pierwszej żony Pryszki z Perchowskich.
P. był wychowany w wyznaniu protestanckim (zapewne kalwińskim); być może, iż to on w grudniu 1637 zapisał się do Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku. W r. 1645 posłował z pow. lęborskiego i bytowskiego na sejm, ponownie w r. 1646. Sejmik generalny w Malborku w lutym 1650 powołał go na poborcę podatków z pow. lęborskiego i bytowskiego. Powiaty te reprezentował P. następnie na obu sejmach w r. 1654; był już wówczas sędzią ziemskim lęborskim. Nowy etap w życiu i działalności P-ego rozpoczął się po zawarciu traktatów welawsko-bydgoskich i oddaniu pow. lęborskiego i bytowskiego w lenno elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi. Zaraz w r. 1657 stracił P. urząd sędziego i chociaż w kwietniu 1658 wchodził w skład delegacji, która w imieniu szlachty lęborsko-bytowskiej złożyła przysięgę elektorowi, nie oznaczało to bynajmniej poprawnych stosunków z nowym panem tych ziem. Rychło stanął P. na czele walki o zachowanie przywilejów miejscowej szlachty, uzyskanych za czasów Rzpltej, a kwestionowanych przez elektora i jego urzędników. Walkę tę ułatwiał mu fakt częstego posłowania na sejmy Rzpltej, na których reprezentując pow. tczewski lub pucki (w tych powiatach P. dzierżawił pewne dobra królewskie) mógł wnosić sprawy swej rodzinnej ziemi. Wiadomo, iż P. był posłem na sejmy w l.: 1664/5, 1665, 1666 (jesienny), 1667, 1668 (wszystkie trzy), 1669 (elekcyjny i koronacyjny), 1670 (oba), 1672 (oba), 1674 (konwokacyjny), 1676 (koronacyjny), 1677, 1685.
Już w r. 1659 P. spowodował umieszczenie w instrukcji sejmiku generalnego Prus Królewskich żądania zachowania praw ziem lęborskiej i bytowskiej; wynikiem tego postulatu była uchwalona na sejmie t. r. konstytucja «Securitas powiatów lęborskiego i bytowskiego». Zaniepokojony tą konstytucją Fryderyk Wilhelm usiłował rezolucją z 9 VI 1660 skłonić szlachtę, aby z niej nie korzystała, obiecując w zamian m. in. utworzenie sądu ziemskiego z P-m jako sędzią. W odpowiedzi na memoriał P-ego, zawierający żądania miejscowej szlachty Berlin zgodził się na utworzenie sądu ziemskiego. Już w lipcu 1661 posłowie elektora twierdzili, że uznał on P-ego jako sędziego ziemskiego lęborskiego, lecz faktycznie dopiero 21 IX 1662 otwarto sąd i zatwierdzono P-ego na stanowisku sędziego ziemskiego (elektor chciał w ten sposób pozyskać szlachtę i zapobiec projektom ewentualnego wykupu lenna przez Rzpltą). Nie zaspokoiło to jednak aspiracji miejscowej szlachty, która, dążąc do zupełnego uniezależnienia się w sprawach sądownictwa od elektora, wysunęła postulat utworzenia trybunału apelacyjnego, a następnie we wrześniu 1665 samowolnie powołała trybunał w Lęborku, jako ostateczną instancję sądową. Trzech z siedmiu wybranych asesorów, w tym P-ego, przedstawiono elektorowi jako kandydatów na przewodniczącego trybunału. Zaostrzyło to konflikt szlachty z elektorem, który wysłał nadstarostę Wilhelma Somnitza dla załatwienia tej sprawy. Somnitz nie dopuścił w grudniu 1665 do projektowanego poselstwa P-ego do elektora oraz ocenzurował memoriał P-ego. Memoriał ten, oprócz sprawy trybunału, zawierał również postulaty zatwierdzenia praw szlachty nabytych w l. 1637–57, zastosowania procedury pruskiej w sprawach kryminalnych, sądzenia prywatnych spraw nadstarostów i starostów w lęborskim sądzie ziemskim. Ponieważ elektor, uważający się za protektora dysydentów w Rzpltej liczył się w pewnym stopniu z P-m, znanym z wielokrotnych wystąpień na sejmie w obronie protestantów, uznał trybunał ale równocześnie mianował jego prezesem R. Krokowskiego. Gdy w odpowiedzi na to szlachta odmówiła płacenia podatków, elektor przyjął w marcu 1666 w Cleve P-ego, który przedstawił nowe grawamina swych ziomków (m. in. zarzuty pod adresem Somnitza o nadużycia). Rezultatem tego spotkania były dalsze koncesje na rzecz szlachty lęborsko-bytowskiej: zgoda na używanie w sądownictwie języka polskiego (tylko wyroki po łacinie) i stosowanie miejscowego prawa. Nadal niezadowolony z tych ustępstw P. poruszał sprawy obu powiatów na sejmikach generalnych: w Toruniu (październik 1666) i w Malborku (luty 1667) oraz na sejmach w Warszawie: jesiennym w r. 1666 i w r. 1667. W czasie tego ostatniego żądał m. in. przestrzegania prawa indygenatu przy obsadzaniu urzędów w tej ziemi i uzyskał wydanie rezolucji w obronie szlachty lęborsko-bytowskiej. Mimo że elektor, chcąc pozyskać P-ego w związku ze swymi planami ubiegania się o koronę polską, poczynił w maju 1668 nowe ustępstwa, P. nadal atakował go m. in. na sejmiku generalnym w Toruniu (styczeń 1676) i na sejmach w l. 1674, 1676 i 1677, poruszając również sprawy Drahimia i Elbląga.
W czasie obrad sejmowych poruszał P. nie tylko sprawy swojej rodzinnej ziemi. Na sejmie 1667 r. przez półtorej godziny mówił o skutkach pogarszania monety i przyczynił się do uchwalenia konstytucji o mennicy. Wystąpieniem tym zyskał sobie opinię znawcy spraw monetarno-skarbowych. W styczniu 1674 wszedł w skład komisji do rewizji skarbu kor.; sejmy w l. 1676 i 1683 powoływały go do komisji menniczej i komisji do koekwacji monety (w czasie sejmu 1685 r. znów zabierał głos w sprawach monetarnych). Sejm 1673 r. wyznaczył P-ego do komisji (z Tomaszem Ujejskim, bpem kijowskim, i Janem Ignacym Bąkowskim, woj. pomorskim) dla zbadania stosunków w dzierżawie berwałdzkiej; komisja ta podjęła bezskuteczną próbę wykupienia tej dzierżawy z rąk gdańskiej rodziny Koene-Jaskich i przyłączenia jej do ekonomii malborskiej. Występował też P. jako rzecznik interesów protestantów. W r. 1668 podpisał akt konfederacji generalnej z zastrzeżeniem «salvis iuribus… dissidentorum in Christiana religione». Bronił dysydentów na sejmach 1668 i 1669 r.; przed tym ostatnim zapewne spowodował włączenie do instrukcji sejmiku generalnego pruskiego punktu żądającego zabezpieczenia protestantom bezpieczeństwa osobistego, użytkowania dóbr i sprawowania urzędów. W czasie konwokacji w r. 1674, dzięki pozyskaniu marszałka poselskiego Franciszka Bielińskiego sumą 300 guldenów, nie dopuścił do uchwalenia antydysydenckiej konstytucji. Wówczas także w lutym t. r. staraniem P-ego odbyła się w Warszawie narada dotycząca sytuacji dysydentów w Rzpltej. Podczas sejmu koronacyjnego 1676 r., zgadzając się na karanie sprawców ekscesów antykatolickich, zdecydowanie i skutecznie sprzeciwił się restrykcjom w stosunku do ogółu dysydentów. P. przewodniczył sejmikom lęborskim w l. 1690 i 1692; Jan III liczył na jego aktywny udział w sejmikach poprzedzających sejm 1693 r.
P. był dość zamożny; miał Obliwice, Jęczewo, Jackowo, Mierzyn i Przebędowo w ziemi lęborskiej oraz Żenisławki w pow. tczewskim, był współwłaścicielem odziedziczonej po Heinach kamieniczki zwanej «Domem Angielskim» w Gdańsku. Dzierżawił królewszczyzny w star. tczewskim (m. in. Lipienek), puckim (łany sołtysie we wsi Kniewo, poddzierżawa w r. 1664 wsi Brzyn i Prusewo w czasie pobytu ich dzierżawcy Ernesta Krokowskiego za granicą) i mirachowskim (części wsi Strzebielino). Jako posiadacz dóbr w dolinie Redy protestował P. przeciwko «strądowemu», opłacie pobieranej od drzewa spławianego Redą. Po r. 1691 był komisarzem dóbr neuburskich Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny, przebywał głównie w Zabłudowie. Popadał wówczas w konflikty z zarządcą dóbr neuburskich Stanisławem Niezabitowskim, który zarzucał P-emu zbyt intensywną eksploatację lasów i nazwał go nawet w swoim dzienniku «pustoszycielem puszcz litewskich». P. zmarł 20 II 1700 (wg dziennika Niezabitowskiego).
P. był żonaty przynajmniej trzykrotnie: jego pierwszą żoną (ok. r. 1638) była Anna Katarzyna, córka Jerzego Krokowskiego, drugą (ok. r. 1658) gdańszczanka Kordula, córka Jana Heina, trzecią (ok. r. 1666) Anna, córka Wojciecha Dorpowskiego. Z pierwszego małżeństwa pochodził syn Jan Jerzy (zob.). P. miał nadto synów: Joachima, posła na sejmy z woj. poznańskiego, i Teodora (Piotra Teodozjusza), opata cystersów w Mogile.
Niesiecki; Uruski; Żychliński, XXVIII; Czaplewski, Senatorowie Prus Król., s. 50; Elektorowie; – Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w l. 1696–1772, Olsztyn 1981; Cramer R., Geschichte der Lande Lauenburg u. Bütow, Königsberg 1858 I Beilagen s. 49; Hirsch F., Zur Geschichte der polnischen Königswahl von 1669, „Zeitschr. d. Westpreuss. Geschichtsvereins” H. 25: 1889 s. 35, 37, 41, 43, 45, 88, 98, 131; tenże, Zur Geschichte der polnischen Königswahl von 1674, tamże, H. 43: 1901 s. 33, 34, 38, 39, 47, 55, 56, 64, 105, 118, 134, 138, 142; Kamińska-Linderska A., Między Polską a Brandenburgią, Wr. 1966 s. 26, 30, 32, 38, 42–9, 130–1, 151; Kostuś W., Władztwo Polski nad Lęborkiem i Bytowem, Wr. 1954; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976; Papritz J., Dietrich Lielie nu das Englische Haus, „Zeitschr. d. Westpreuss. Geschichtsvereins” H. 68: 1928 s. 172; Schultz F., Geschichte des Kreises Lauenburg in Pommern, Lauenburg 1912; Zasłużeni ludzie Pomorza Gdańskiego w XVII w., Gd. 1982; – Inwentarze starostw puckiego i kościerskiego, Tor. 1954, Fontes, XXXIV; Krzysztofa Grzymułtowskiego … listy i mowy, Źródła Dziej., I 138; Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego (1580–1815), W.–P. 1974; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, VII 323, tamże, Documenta, s. 49; Lettow-Vorbek M., Skarbnica pamięci, Wr. 1968; Opis królewszczyzn w woj. chełmińskim, pomorskim i malborskim w r. 1664, Tor. 1938, Fontes, XXXII; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I cz. 2; Regestr poboru podwójnego dn. 25 VI 1648 w Malborku uchwalonego, „Roczniki Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 6: 1871 s. 196–8; Taryfy podatkowe ziem pruskich z r. 1682, Tor. 1901, Fontes, V; Vol. leg., V 118, 210, 351, 716–17; – AGAD: Metryka Kor., Sigillata nr 11 k. 50v., Arch. Radziwiłłów Dz. III teka 4 kop. 17 nr 186, Dz. V nr 10481 (listy Niezabitowskiego z 30 V i 8 VIII 1693), nr 12461; B. Czart.: rkp. 976 s. 459, 499, rkp. 977 s. 7, 81, 294, 321, 674, 698, 711, rkp. 978 s. 11, 40, 105, 139, 162, 195, 197, 249, 279, 401, 501, 503, 540, 563, 601, 633, 697; B. Narod.: BOZ rkp. 911 (dziennik Niezabitowskiego, 4 XI 1699, 21 II 1700); – Informacje Jerzego Dygdały z Torunia; Informacje Aleksandra Klempa z Gdańska na podstawie: Arch. Państw. w Gd.: 300 R/Uu 17 s. 103, Akta kościoła ewangelickiego Najśw. Marii Panny w Gdańsku 354/317 k. 164v.; B. PAN w Gd.: Ms 2460 k. 322v.–323.
Stefan Ciara